Wie waren die erfgooiers eigenlijk?

Erfgooierskwartier, Erfgooiersstraat, Erfgooierscollege: Overal in het Gooi komt u verwijzingen tegen naar erfgooiers. Met het verdwijnen van de laatste erfgooier hield een minstens acht eeuwen (!) oude Gooise cultuur op te bestaan… Erfgooiers stonden bekend als eigengereid, strijdvaardig, hardwerkend. Grote kans dat u afstamt van een echte erfgooier.

Dit jaar bestaat Hilversum 600 jaar en sprankelt de stad als nooit tevoren. Maar, ho. Wacht even: wat gebeurde er dan op 4 maart 600 jaar geleden? Stad of dorp, hoe zit het nou? Wie waren die erfgooiers eigenlijk, wil de échte Hilversummer nú opstaan en was er dan voor die tijd helemaal géén Hilversum? Om u alvast warm te maken voor onze bijna jarige stad, nemen we u in een reeks artikelen mee naar het Hilversum van gisteren, vandaag en de toekomst. Veel leesplezier!

Boer uit het Gooi

Op de meenten - de gemeenschappelijke weiden van vroeger - vinden we nu de woonwijken Hilversumse Meent en Oostermeent. Het Mediapark staat op de plek waar ooit ‘het Gemeenlandshuis’, het bureau van de erfgooiers, stond.
Een erfgooier? Dat was een boer uit het Gooi die samen met andere erfgooiers rechten had om gebruik te maken van meentgrond. Deze rechten gingen over van vader op zoon, vandaar de naam erfgooiers. De geschiedenis van de erfgooiers kenmerkt zich door de strijd tussen boeren versus provincie, gemeente en staat.
Hoe het ongeveer zat, leest u hieronder.  

God van de kerels

het begon allemaal in de tiende eeuw. In die tijd behoorde (delen van) het huidige Gooi tot de abdij Elten, dat tegenwoordig in Duitsland ligt. Maar de bisschop van Utrecht, de heren van Amstel en de graven van Holland hadden wel interesse in Gooise grond. De abdis van Elten besloot in 1280 het Gooi officieel in pacht over te dragen aan de graaf van Holland, Floris V, ook wel bekend als: der keerlen god, oftewel god van de kerels, van de gewone man.  

Logisch dat dat botst

Die gebruiksrechten over de woeste heide, bos, en duinen kregen de erfgooiers van (opvolgers van) Floris V. Vanaf 1404 werd in zogenoemde schaarbrieven omschreven hoeveel vee een boer mocht ‘scharen’ op de meent. Maar nu komt het: Het gebruiksrecht lag bij de erfgooiers, maar het graafschap Holland bleef formeel pachter van die grond. Hoe dit zo? Het graafschap/de staat achtte zich eigenaar van die gronden op basis van het Nederlands-Romeins recht, maar de erfgooiers hielden vast aan hun oudere gebruiksrechten op de Gooise gemene gronden op basis van het middeleeuws inheemse gewoonterecht. Logisch dat dat botste!

In 1903 barstte de bom

De bevolking groeide, de staat breidde uit. Het boerenbedrijf van een erfgooier was niet opgewassen tegen de ruilverkavelingsplannen en de woningnood. De grondrechten van de erfgooiers kwamen steeds meer in het gedrang. In 1903 barstte de bom: er ontstond een conflict over het recht van de erfgooiers versus de belangen van gemeentes en de groeiende groep niet-scharenden, erfgooiers die alleen in náám erfgooiers waren. De gemeenten stelden eigen ‘meentmeesters’ aan die toezagen op het gebruik van weiden. Deze weiden mochten in het vervolg alleen gebruikt worden door boeren die hun vee hadden laten brandmerken door de gemeentelijke meentmeesters. Dat ging in tegen oude rechten en gebruiken van de erfgooiers. Er ontstond een schisma: de ‘oude partij’ versus de ‘nieuwe partij’.

Boek der erfgooiers voorgoed gesloten

De onrust en conflicten leidden uiteindelijk tot de aanname van de Erfgooierswet in 1912. De overheid besloot het eigendom van de gemene gronden in handen te leggen van de nieuwe Vereniging Stad en Lande van Gooiland. Als lid van deze vereniging kon de erfgooier het gemeenschappelijke land blijven gebruiken. Maar daarmee kwam er nog geen rust in de tent. Er ontstond weer een nieuw conflict tussen erfgooiers die hun boerenbedrijf niet kwijt wilden en erfgooiers (de niet-scharenden) die liever geld dan rechten hadden. Uiteindelijk werd in 1971 na een stemming door de Vereniging Stad en Lande van Gooiland besloten dat de erfgooiersorganisatie werd ontbonden. Daarmee werd het boek der erfgooiers voorgoed gesloten.  

Bronnen onder andere: Stichting Stad en Lande van Gooiland

De Stichting Stad en Lande van Gooiland bezit het unieke archief van de Erfgooiers. Het bestuur probeert de geschiedenis van de Erfgooiers levend te houden. Neem eens een kijkje op www.stadenlandevangooiland.nl.